Greece Flag Orb), progress;}

Παρασκευή 1 Ιουνίου 2012

Ο ΒΩΜΟΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ


     O Βωμός των Δώδεκα των Θεών βρίσκεται στην βορειοδυτική είσοδο της Αγοράς, ανατολικά της Στοάς του Ελευθερίου Διός και νοτίως της Ποικίλης Στοάς. Ο Θουκυδίδης (Ιστοριών VI, 54, 6-7) αναφέρει ότι ιδρύθηκε το 522 με 521 π.κ.χ. στα χρόνια της τυραννίας των Πεισιστρατιδών, απ τον Πεισίστρατο τον Νεώτερο, τον υιό του Ιππία. Ο Πεισίστρατος ο Νεώτερος έστησε στην αθηναϊκή Αγορά το Ιερό των Δώδεκα Θεών, για να τιμηθεί έτσι από τους Αθηναίους το δωδεκαμελές Ολύμπιο Ελληνικό Πάνθεον. Η ταύτιση των υπαρχόντων λειψάνων με τον Βωμό των Δώδεκα Θεών οφείλεται στο ενεπίγραφο βάθρο χάλκινου αγάλματος που βρέθηκε στο σημείο όπου είχε στηθεί ως ανάθημα του Λεάγρου («Λέαγρος ανέθεκεν δώδεκα θεοίσιν»). Ο Λέαγρος ήταν στα χρόνια του Πεισίστρατου του Νεώτερου ένας ωραίος νέος 15 ετών περίπου. Εάν κρίνουμε από τα σωζόμενα ίχνη της βάσης και από το είδος των γραμμάτων της επιγραφής, το ανάθημα πρέπει να σχετίζεται όχι με τα χρόνια της νεότητας του Λεάγρου αλλά με την περίοδο της στρατηγίας του ( περί το 490-470 π.κ.χ.).
     Ο Βωμός των Δώδεκα Θεών αποτελούνταν από ένα περίτεχνο πώρινο Περίβολο διαστάσεων 9,35 Χ 9,86 μέτρων, που στο κέντρο του φιλοξενούσε έναν «τοις Δώδεκα Θεοίς» μαρμάρινο Βωμό. Ο Περίβολος διέθεται δύο ανοίγματα στο μέσο των μεγαλύτερων πλευρών του. Το ένα ήταν στην δυτική πλευρά και το άλλο στην ανατολική. Το πρώτο ίσως ήταν μόνο η είσοδος και το δεύτερο μόνο η έξοδος. Δεξιά του δυτικού ανοίγματος υπήρχε περίτεχνο μαρμάρινο περιρραντήριο για τον συμβολικό καθαρμό των εισερχομένων θρησκευτών, το οποίο και δημιουργεί την πιο πάνω πιθανότητα ν’ αποτελεί δηλαδή το δυτικό άνοιγμα την επίσημη είσοδο στο Ιερό. Δίπλα σχεδόν στον Βωμό των Δώδεκα Θεών υπήρχε από τα τέλη του 6ου π.κ.χ. αιώνος και άλλος Περίβολος, με χθόνιου τύπου Βωμό («εσχάρα»), ίσως αφιερωμένος στον ήρωα Αιακό («Αιακείον»). 
     Ο Βωμός  αποτέλεσε όχι μόνο το θρησκευτικό, ηθικό και πολιτικό κέντρο της πόλης αλλά ήταν ο ομφαλός της πόλεως των Αθηνών. Είχε τοποθετεί σε σημείο όπου επικοινωνούσαν οι βασικότερες συγκοινωνιακές αρτηρίες της πόλης και λειτουργούσε ως ορόσημο-αφετηρία για την μέτρηση των οδικών αποστάσεων.
     Η καταστροφή που υπέστει ήταν όταν κατέλαβαν την πόλη οι Πέρσες το 480 π.κ.χ. όμως ανακαινίστηκε γύρω στο 425 πκ.χ. Από τον Παυσανία τον περιηγητή μνημονεύεται τον 2ο αιώνα μ.κ.χ. ως ο «Βωμό του Ελέους» και χρησιμοποιήθηκε ως απαραβίαστο άσυλο των ικετών. Αποτέλεσε ένας πασίγνωστος χώρος ασυλίας για όλους τους δούλους, διωκόμενους κλπ. Όποιος κατέφευγε στον Περίβολο των Δώδεκα Θεών και άγγιζε τον σεβαστό Βωμό τους, θεωρείτο ιερός και απαραβίαστος. Εκεί κανείς δεν τολμούσε να τους αγγίξει. Ουσιαστικά ίσως το πρώτο θεσμοθετημένο άσυλο, στο οποίο κατέφευγαν οι ικέτες.


ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΩΜΟ

  • Απολλόδωρος Β 8,1 : μεταστάντος δὲ Ἡρακλέους εἰς θεοὺς οἱ παῖδες αὐτοῦ φυγόντες Εὐρυσθέα πρὸς Κήυκα παρεγένοντο. ὡς δὲ ἐκείνους ἐκδιδόναι λέγοντος Εὐρυσθέως καὶ πόλεμον ἀπειλοῦντος ἐδεδοίκεσαν, Τραχῖνα καταλιπόντες διὰ τῆς Ἑλλάδος ἔφυγον. διωκόμενοι δὲ ἦλθον εἰς Ἀθήνας, καὶ καθεσθέντες ἐπὶ τὸν ἐλέου βωμὸν ἠξίουν βοηθεῖσθαι.
  •  Απολλόδωρος [Γ 7,1] : Κρέων δὲ τὴν Θηβαίων βασιλείαν παραλαβὼν τοὺς τῶν Ἀργείων νεκροὺς ἔρριψεν ἀτάφους, καὶ κηρύξας μηδένα θάπτειν φύλακας κατέστησεν. Ἀντιγόνη δέ, μία τῶν Οἰδίποδος θυγατέρων, κρύφα τὸ Πολυνείκους σῶμα κλέψασα ἔθαψε, καὶ φωραθεῖσα ὑπὸ Κρέοντος αὐτοῦ τῷ τάφῳ ζῶσα ἐνεκρύφθη. Ἄδραστος δὲ εἰς Ἀθήνας ἀφικόμενος ἐπὶ τὸν ἐλέου βωμὸν κατέφυγε, καὶ ἱκετηρίαν θεὶς ἠξίου θάπτειν τοὺς νεκρούς. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι μετὰ Θησέως στρατεύσαντες αἱροῦσι Θήβας καὶ τοὺς νεκροὺς τοῖς οἰκείοις διδόασι θάψαι. τῆς Καπανέως δὲ καιομένης πυρᾶς, Εὐάδνη, ἡ Καπανέως μὲν γυνὴ θυγάτηρ δὲ Ἴφιος, ἑαυτὴν ἐμβαλοῦσα συγκατεκαίετο.
  •  
  • Ηροδότος Ιστορίαι 2.7.1-2 : ἔστι δὲ ὁδὸς ἐς Ἡλίου πόλιν ἀπὸ θαλάσσης ἄνω ἰόντι παραπλησίη τὸ μῆκος τῇ ἐξ Ἀθηνέων ὁδῷ τῇ ἀπὸ τῶν δυώδεκα θεῶν τοῦ βωμοῦ φερούσῃ ἔς τε Πῖσαν καὶ ἐπὶ τὸν νηὸν τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμπίου. 2 σμικρόν τι τὸ διάφορον εὕροι τις ἂν λογιζόμενος τῶν ὁδῶν τουτέων τὸ μὴ ἴσας μῆκος εἶναι, οὐ πλέον πεντεκαίδεκα σταδίων· ἡ μὲν γὰρ ἐς Πῖσαν ἐξ Ἀθηνέων καταδεῖ πεντεκαίδεκα σταδίων μὴ εἶναι πεντακοσίων καὶ χιλίων, ἡ δὲ ἐς Ἡλίου πόλιν ἀπὸ θαλάσσης πληροῖ ἐς τὸν ἀριθμὸν τοῦτον.

  • Παυσανίας Αττικά 17.[1] Ἀθηναίοις δὲ ἐν τῇ ἀγορᾷ καὶ ἄλλα ἐστὶν οὐκ ἐς ἅπαντας ἐπίσημα καὶ Ἐλέου βωμός, ᾧ μάλιστα θεῶν ἐς ἀνθρώπινον βίον καὶ μεταβολὰς πραγμάτων ὄντι ὠφελίμῳ μόνοι τιμὰς Ἑλλήνων νέμουσιν Ἀθηναῖοι. τούτοις δὲ οὐ τὰ ἐς φιλανθρωπίαν μόνον καθέστηκεν, ἀλλὰ καὶ θεοὺς εὐσεβοῦσιν ἄλλων πλέον, καὶ γὰρ Αἰδοῦς σφισι βωμός ἐστι καὶ Φήμης καὶ Ὁρμῆς· δῆλά τε ἐναργῶς, ὅσοις πλέον τι ἑτέρων εὐσεβείας μέτεστιν, ἴσον σφίσι παρὸν τύχης χρηστῆς.


     Την ταύτιση των δύο βωμών (του «Βωμού των Δώδεκα Θεών» και του «Βωμού του Ελέους») υποψιάστηκε πρώτος ο Βιλαμόβιτς και επαλήθευσε τελικά η αμερικανική αρχαιολογική σκαπάνη κατά τις ανασκαφές του 1934. Το πότε ακριβώς καταστράφηκε το σεβαστό «Ιερό των Δώδεκα Θεών» δεν είναι γνωστό. Μπορεί στη καταστροφική επιδρομή των Ερούλων (267 μ.κ.χ.), μπορεί στην ανόητη πρόχειρη «οχύρωση» της πόλης με αρχαία υλικά από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Πρόβο (276 - 282), μπορεί στην επιδρομή των εκχριστιανισμένων βαρβαρικών στιφών του Αλαρίχου (395), μπορεί στις απειράριθμες «ειδωλοσαρωτικές» εκστρατείες των νεόθρησκων Βυζαντινορωμαίων κατακτητών (5ος - 6ος αιώνας). Πάντως ολόκληρη η περιοχή της Αγοράς ανάμεσα στον Βωμό του Διός και στον Βωμό καταλαμβάνεται τον 5ο αιώνα από άγνωστης χρησιμότητας βυζαντινορωμαϊκό κτίσμα που «πατούσε» τον Ναό του Άρεως και ένα μεγάλο τμήμα του Βωμού των Δώδεκα Θεών.


    Η αρχαιολογική σκαπάνη κατάφερε να εντοπίσει, όπως προαναφέραμε, με μεγάλη ακρίβεια την θέση του σεβαστού Βωμού των Δώδεκα Θεών, από μαρμάρινη επιγραφή που βρέθηκε νοτιοδυτικά του Περιβόλου, σχετικά με την προσφορά του αγάλματος εκ μέρους του Λεάγρου, προς το Ολύμπιο Δωδεκάθεον. Σήμερα όμως δυστυχώς, μόνο τμήμα της νοτιοδυτικής γωνίας του Βωμού είναι ορατή στον νεοέλληνα επισκέπτη (κατά τραγική ειρωνεία της τύχης μάλιστα, το συγκεκριμένο τμήμα που είχε «πατηθεί» από το βυζαντινορωμαϊκό κατασκεύασμα του 5ου αιώνος. Ολόκληρος ο υπόλοιπος Περίβολος και φυσικά ο Βωμός, σκεπάζοντε από τις ράγες του Ηλεκτρικού Σιδηροδρόμου.

1 σχόλιο:

  1. Ευχαριστούμε θερμά τον συνέλληνα Επικούρειο Απόλλων για το φωτογραφικό υλικό που μας πρόσφερε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή